Lâu lắm rồi chưa đọc một quyển sách về lịch sử và nhân dịp các phương tiện thông tin được “mở cửa” đưa tin về Chiến tranh biên giới 1979, đọc 1 cuốn sách dưới góc nhìn của bên thứ 3 để xem họ nhìn nhận ra sao về cuộc chiến này.

Brother Enemy: The War After The War – Huynh đệ tương tàn: Chiến tranh tiếp diễn của Nayan Chanda không chỉ viết về những quan sát của ông – một nhà báo Ấn Độ – trong thời kỳ 1975 – 1986, mà còn thể hiện những quan điểm, góc nhìn về một Việt Nam luôn nằm giữa những lợi ích đan xen của những nước lớn trên thế giới cũng như lịch sử đầy những nghi ngờ lẫn nhau của các nước Đông Dương.

Về lịch sử, từ trước công nguyên, triều đình Trung Hoa không ngừng cố gắng khuất phục Việt Nam. Và Việt Nam, trong khi chống lại áp lực Trung Hoa, mai mỉa thay, lại tìm cách trở thành một đệ tử ngoan của Trung Hoa bằng cách tự biến thành một Trung Hoa nhỏ. Sự đồng hóa văn minh Trung Hoa đã đem lại cho người Việt Nam phương cách tổ chức chính trị và kinh tế để có thể đương đầu với thiên triều. Trong khi chiến đấu để giành độc lập, người Việt Nam phát triển một kiểu mẫu chính trị pha trộn giữa hai tính bền vững và uyển chuyển. Sự bền vững bảo tồn tính khác biệt và độc lập, sự uyển chuyển là tính thỏa hiệp với Trung Hoa. Tính độc đáo này cũng phản ảnh quan điểm hai mặt với Trung Hoa, đánh dấu sự yêu mến và thù ghét, thua kém và tự hào, lòng can đảm anh dũng và sự tự đắc. Điều ấy lại được củng cố bởi tinh thần làm chủ của mình, luôn luôn được tài bồi bởi ý thức về sức mạnh Trung Hoa và lòng khâm phục của người Việt đối với Trung Hoa. Các nhà lãnh đạo Việt Nam hiểu rất rõ rằng ngay từ khi mới giành được độc lập, tinh thần anh dũng của dân tộc họ, đất đai thuận lợi, và chiến lược hay có thể đánh bại các cuộc xâm lược, nhưng Trung Hoa là một nước quá đông dân, và tiềm năng của họ rất phong phú. Việt Nam phải đối đầu với Trung Hoa biết tới bao giờ mới thôi. Chấp thuận bá quyền của Trung Hoa, các nhà lãnh đạo Việt Nam có thể tránh được sự can thiệp của quốc gia này. Có nhà viết sử Việt Nam nói rằng: “Nhượng bớt quyền hành cho Trung Hoa có lợi hơn cho các vị vua Việt Nam, có thể bảo đảm an toàn được trong khi loạn lạc có Trung Hoa che chở còn trong thời bình thì không bị Trung Hoa chiếm đóng hoặc cai trị trực tiếp”.

Cùng với sự tồn tại của Trung Hoa là sự tồn tại của các nước bên cạnh Việt Nam như Chiêm Thành, Campuchia, Thái Lan và Lào. Người Campuchia luôn mang thái độ nghi ngờ và thù địch với Việt Nam và Thái Lan đến tận ngày nay bởi lẽ hai nước này nhiều lần xâm lược và lấn đất của họ từ hai phía. Việt Nam biện giải việc họ giám hộ Campuchia và Lào là vì lý do an ninh. Nguyễn Tri Phương, một vị quan lại của triều đình Huế, năm 1835 viết: “Việt Nam ở vào một vị trí tối nguy hiểm, liền với một nước lớn mà dân số đông hơn tới mấy chục lần, hiếu chiến, luôn luôn muốn bành trướng, sát nhập đất đai xứ mà họ cho là man rợ hơn. Đó là Trung Hoa. Phía đông và phía tây thì nối liền với các dân tộc cũng muốn bành trướng và quấy nhiễu chúng ta. Họ phải luôn luôn chống lại sự xâm lược của các dân tộc và các bộ lạc để giữ mình và để tấn bộ… Campuchia thì yếu và thường khốn khổ vì các cuộc nội loạn, bị quân Xiêm La xâm lấn mà bọn này thường tàn sát hàng loạt. Bởi vậy, nước này đã nhiều lần yêu cầu quân ta đến để vãn hồi an ninh trật tự trong nước họ.” Không những vậy, trong lịch sử, người Việt luôn có tư tưởng các dân tộc ở Lào và Campuchia lạc hậu hơn, kém thông minh hơn mình, và đối xử với các dân tộc này với tư thế bề trên như cách mà Trung Hoa đối xử với Việt Nam.

Còn rất nhiều thông tin thú vị khác được cuốn sách đưa ra (Ví dụ: Không như huyền thoại trong dân chúng về giấc mơ của Hồ Chí Minh xây dựng một “Liên Bang Đông Dương” do Hà Nội kiểm soát, điều đưa ông tiến tới việc thành lập đảng Cộng Sản Đông Dương, ý niệm về trách nhiệm rộng rãi hơn đói với toàn bộ khu vực nầy khởi nguyên từ Quốc Tế Cộng Sản tại Moscow hay Đệ Tam Quốc Tế. Các nhà nghiên cứu mới đây cho thấy hồi thập niên 1930 nhóm Cộng Sản Việt Nam tập họp tại Hồng-Kông để thành lập đảng Cộng Sản lấy tên là Việt Nam Cộng Sản đảng (VCP). Quyết định đó đã bị Đệ Tam Quốc Tế khiển trách vì theo đuổi một chính sách quốc gia hẹp hòi và không lưu tâm tới chủ nghĩa quốc tế vô sản. Sau đó, lệnh của Đệ Tam Quốc tế đổi tên thành Đông Dương Cộng Sản đảng (ICP). Việc đổi tên này được lý luận rằng thực dân Pháp ở Đông Dương là kẻ thù chung của dân tộc ba nước Đông Dương. Do đó, cần tổ chức chung một lực lượng để chống lại nó.). Tóm lại ngắn gọn thì Việt Nam luôn phải toan tính để bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ của mình, dù cho trong thời điểm được các nước “anh em, đồng chí” hỗ trợ thì họ cũng luôn muốn kiềm chế sự phát triển của Việt Nam để “dễ bảo” và sẵn sàng hi sinh mối quan hệ với Việt Nam để đổi lấy quan hệ với nước lớn hơn. Thật đúng với câu: “Không có bạn bè vĩnh cửu, chỉ có lợi ích vĩnh cửu”.

Nội dung chi tiết của cuốn sách: http://tve-4u.org/threads/anh-em-thu-dich-nayan-chanda-brother-enemy-the-war-after-the-war-1986.32030/